GLUCOCORTICOID(GC)

I.Nguồn gốc:

Glucorticoid tự do vùng bó thượng thận sản xuất ra gồm có 2 chất là hydrocortison(cortisol) và cortison.

Glucorticoid tổng hợp gồm rất nhiều chất khác nhau.

II.Dược động học:

Các Glucocorticoid và các dẫn xuất của nó được dùng qua nhiều đường: uống, tiêm bắp, tiêm dưới da, tiêm tĩnh mạch, phun mù và bôi trên da.

Chuyển hóa ở gan và thải trừ chủ yếu qua thận

III.Tác dụng:

Ở nồng độ sinh lý các chất này cần cho cân bằng nội môi, tăng sức chống đỡ của cơ thể với tress và duy trì các chức năng khác của cơ thể

   1.Trên chuyển hóa:                        

• Chuyển hóa Glucid:Glucocorticoid làm tăng tạo glycogen ở gan, kích thích enzym gan , tăng tạo glucose từ protein và acid amin, làm tăng tổng hợp insulin và đối kháng với tác dụng của ísnulin vì vậy làm tăng đường huyết. Khi dùng lâu dài có thể gây tháo đường và làm nặng thêm bệnh đái tháo đường.
• Chuyển hóa protid: Glucocorticoid ức chế tổng hợp protid, thúc đẩy quá trình dị hóa protid để chuyển hóa acid amin từ cơ, xương vào gan nhằm tăng tạo glucose. Khi dùng Glucocorticoid lâu ngày sẽ gây teo cơ
• Chuyển hóa lipid: Làm thay đổi sự phân bố lipid trong cơ thể , tăng tổng hợp mỡ ở thân , giảm tổng hợp mỡ ở chi. Khi dùng Glucocorticoid lâu dài , mỡ sẽ tập trung nhiều ở mặt , nữa thân trên gây hội chứng mặt tròn hay gù trâu _ “Cushing syndrom”. Glucocorticoid cũng kích thích dị hóa lipid trong các mô mỡ và làm tăng tác dụng của các chất gây tiêu mỡ kháclàm tăng acid béo tự do trong huyết tương và tăng tạo các chất cetonic
• Chuyển hóa muối nước: Glucocorticoid tăng thải Kali qua nước tiểu gây giảm kali máu, tăng thải Calci qua thận, giảm tái hấp thu ở ruột(đối kháng với tác dụng của vitamin d)làm nồng độ calci trong máu giảm, cơ thể sẽ điều hòa nồng độ calci máu bằng cách gây cường tuyến cận giáp, kích thích hủy cốt tế bào, làm tiêu xương để rút calci ra. Hậu quả làm xương thưa, xốp, dễ gãy, còi xương, chậm lớn.

Tăng tái hấp thu natri và nước do đó gây phù và tăng huyết áp

2.Trên cơ quan tuyến:           uTrên thần kinh trung ương: thuốc gây kích thích như bồn chồn, mất ngủ, ảo giác hoặc các rối loạn về tâm thần khác

uTiêu hóa:   tăng tiết dịch vị , giảm sản xuất chất nhày(chất bảo vệ) do đó dể gây loét dạ dày tá tràng

                                               u Trên máu: làm giảm bạch cầu ưa acid, giảm số lượng tế bào lympho, tế bào mono và tế bào ưa base, tăng tạo hồng cầu , tiểu cầu , bạch cầu trung tính và làm tăng quá trình đông máu

                                              uTổ chức hạt: ức chế tái tạo tổ chức hạt và nguyên bào sợi làm chậm lên da non , chậm lành vết thương

3.Tác dụng chống viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch

                 +Tác dụng chống viêm : Glucocorticoid có tác dụng chống viêm trên mọi nguyên nhân

                 + Chống dị ứng: Glucocorticoid ức chế phospholipase C làm giảm giải phóng histamin và các chất trung gian gây dị ứng

               + Ức chế miễn dịch: làm giảm số lượng tế bào lympho, ức chế chức năng thực bào, ức chế sản xuất kháng thể, ức chế giải phóng và tác dụng của các enzym tiểu thể, ức chế sự di chuyển bạch cầu

III. Tác dụng không mong muốn:

• Phù, tăng huyết áp do giữ natri và nước
• Loét dạ dày tá tràng
• Vết thương chậm lên sẹo, dễ nhiễm trùng, dùng tại chổ có thể gây viêm da, rạn da
• Tăng đường huyết hoặc làm nặng thêm bệnh đái tháo đường
• Nhược cơ, teo cơ, mỏi cơ
• Loãng xương, xốp xương
• Rối loạn phân hóa mỡ
• Suy thượng thận cấp khi dừng thuốc đột ngột

Ngoài ra có thể gặp: đục thủy tinh thể, mất ngủ, rối loạn thần kinh…

IV. Chỉ định:

ü Điều trị thay thế khi võ thượng thận không tiết đủ hormon

ü Điều trị các bệnh tự miễn như:lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp, thấp tim và dùng trong các phẫu thuật cấy ghép cơ quan để chống phản ứng loại mảnh ghép của cơ thể

ü Điều trị dị ứng, sốc phản vệ và các bệnh liên quan đến phản ứng dị ứng như hen phế quản, viêm mũi dị ứng, mày đay, viêm da tiếp xúc….

ü Điều trị viêm cơ, khớp, viêm da…

ü Chẩn đoán hội chứng cushing

V. Chống chỉ định: loét dạ dày tá tràng, mẫn cảm với thuốc , nhiễm nấm virus, đang dùng vaccin sống

               Thận trong: phù, cao huyết áp,loãng xương, đái tháo đường

VI.Các thuốc trong nhóm:

1. oTác dụng ngắn; 8-12 giờ :Hydrocortison, cortison
2. oTác dụng trung bình: 12-36 giờ:Prednison, prednisolon, methylprednisolon, triamcinolon
3. oTác dụng dài: 36-72 giờ: dexamethason, bethamethason
4. oCác chế phẩm có chứa clo, flo của các corticoid: fluocinolon, fluomethason
5. oCác chế phẩm dạng khí dung: betametason, beclometason, budesonid, flunisinid

VII. Một số hình ảnh minh họa lạm dụng Glucocorticoid

Theo: sách Dược lý học của PGS.TS Mai Tất Tố, TS Vũ Thị Trâm